مدارا با مردم از نگاه دین
۱.سفارش به مدارا در قرآن:
فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ؛ به(برکت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم] نرم(و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراکنده مىشدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامى که تصمیم گرفتى، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد. [۱]
۲.معنای لغوی مدارا:
راغب در کتاب لغویش می‌نویسد:
لِین یعنى نرمى ضد خشونت است، که در اجسام به کار می رود و سپس در باره اخلاق و سایر معانى بطور استعاره به کار می رود. می گویند: فلانى اخلاقش ملایم و نرم است و دیگرى خشن و ناملایم، که این هر دو صفت گاهى بصورت مدح و ستایش و زمانى بگونه سرزنش و نکوهش به اختلاف موقعیتها گفته می شود. در آیه گفت: (فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ)؛ در اثر رحمتى که از خداوند است و تو رحمه للعالمین هستى با مردم ملایمت دارى. [۲] در فرهنگ ابجدی آمده است: [لین]: نرم و انعطاف پذیر؛ «لَیِّنُ العَرِیکَه»: خوش اخلاق… ، نرم خوئى. [۳]
۳.اهمیت مدارا با دیگران:
فرمود: خداوند به انسان خوش خلق، ثواب مجاهدت در راه خدا را مىدهد و مدارا و مهربانى و خوش خلقى، مبارک (و سبب جلب نعمت) و بدخلقى، شوم است (و سبب تنگدستى مىگردد). [۴]
امام صادق علیه السلام فرمود: … پدرم از پدرش و از جدش به من گفت که رسول خدا «صلی الله علیه و آله» فرمود: خردمندترین مردم کسى که بیشتر مدارا کند. [۵]
۴.مدارا با والدین:
بکر بن صالح گوید: دامادم به امام جواد(علیه السلام) نوشت: پدرم مرد ناصبى بد اعتقادى است و از جانب وى با شدائد و زحماتى چند روبرو گشتهام، در صورت صلاحدید در بارهام دعا کنید، و بیان فرمائید که نظرتان در این باره چیست؟ آیا با وى به دشمنى و پرخاش برخیزم یا مدارا نمایم؟
حضرت در پاسخ نوشتند: نوشتهات را فهمیدم و به آنچه در باره پدرت یاد کردهاى پى بردم، و ان شاء اللَّه در باره تو دست از دعا نمىکشم، و مدارا براى تو بهتر از دشمنى و پرخاشگرى است، و همراه با هر مشکلى آسانى است، صبر را پیشه ساز که عاقبت از آن پرهیزکاران است، خداوند تو را بر ولایت آن کس که ولایتش را پذیرفتهاى ثابت بدارد،… . بکر گوید: پس از آن خداوند دل پدر او را مطابق میل وى برگرداند بطورى که در هیچ چیز با او مخالفت نمىورزید.[۶]
از کافى بسندش تا معمر بن خلاد آمده که به امام رضا(علیه السلام) گفتم: دعا کنم در حق پدر و مادرم که مذهب حق را نمىشناسند؟ فرمود: برایشان دعا کن و از آنها صدقه بده و اگر زندهاند و عارف بحق نیستند با آنها مدارا کن که براستى رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده: راستش خدا مرا براى رحمت فرستاده نه براى عقوق و ناسپاسى. [۷]
۵. مدارا با کودکان:
حق خردسال این که به او مهربان باشى و او را پرورش و آموزش دهى، از او درگذرى و پرده پوشى کنى و نرمش کنى و کمکش کنى و خطاهاى نوجوانیش را نهان دارى که سبب توبه او گردد و با او مدارا کنى و کشمکش نکنى که مایه کندى رشد او شود. [۸]
۶. مدارا با همسر:
امیرالمؤمنین علی علیه السلام در وصیتش به محمد بن حنفیه فرمود: «فرزندم، … زن قهرمان نیست بلکه شاخه ریحان است. بهر حال با او مدارا کن و به خوبى با او همراهى کن تا زندگیت گوارا گردد». [۹]
در اندرزهاى لقمان به فرزندش: پسرم! با سه کس مدارا لازم است: بیمار، پادشاه و زن. و در زندگى قانع باش، تا بىنیاز و شاد زندگى کنى، و پرهیزکار باش، تا گرامى شوى و با پرهیزکاران محشور گردى. [۱۰]
۷. مدارا با خویشاوندان:
امیر مؤمنان براى مردم سخنرانى کرد، خدا را سپاس کرد و او را ستود و سپس فرمود: هیچ کدام شما مردان گرچه صاحب فرزند است از عشیره و تبارش بىنیاز نباشد، و از مدارا، و گرامى داشت آنان، و از این که از او به دست و زبانشان دفاع کنند، آنها بیش از مردم دیگر در پشت سرش از او نگهدارى توانند و پریشانى او را بیشتر آرامش دهند، و بر او دلسوزتر باشند در آسیبى که به او رسد. [۱۱]
۸.مدارای مسئولین با عموم مردم:
از رهنمودهاى امام علی علیه السلام به حذیفه بن یمان(ره) استاندار مدائن: آغوشت را به روى مردم باز کن، و در مجلس و رفت و آدمها، با آنان مدارا کن…
و حضرت در خطابه ای به مردم مدائن فرمود: من حذیفه را بر امورتان منصوب نمودم، و او از نیکان و صالحان است، و امیدوارم با صلاح عمل نماید، و من او را مأمور احسان به نیکان و سختگیرى بر بدان و مدارا با خوبانتان کردم. [۱۲]
۹.نتایج مدارا کردن:
الف. ثواب اخروی: و هیچ مرد و زنى نباشد که با بندگان خدا بهترین مدارا را داشته باشد، و در باطل آنها در نیاید و از حق بدر نشود جز که خدا نفس او را تسبیح سازد، و کردارش را پاکیزه کند و به او صبر دهد در رازدارى ما و تحمل خشم آنچه از دشمنان ما شنود، و ثواب کسى دارد که در راه خداى تعالى در خون خود بغلطد.[۱۳]
و هر کس به برادر مسلمانش قرض دهد، … اگر پس از تمام شدن مهلت، هنگام مطالبه با او مدارا کند، از صراط مانند برق جهنده و سریع مىگذرد و حساب و کیفرى در پیش نخواهد داشت. [۱۴]
ب. اثرات دنیوی: عن ابى عبداللَّه علیه السّلام قال: ان شئت ان تکرم فلن، و ان شئت ان تهان فاخشن.
امام صادق علیه السّلام فرموده است: اگر می خواهى در جامعه مورد تکریم و احترام باشى با مردم به مدارا و نرمى برخورد کن، و اگر می خواهى با تحقیر و اهانت مردم مواجه شوى روش تندى و خشونت در پیش گیر.[۱۵]
از حضرت رسول صلی الله علیه و آله: کسى که از مدارا بىنصیب مانده از تمام خیرات بىبهره است. [۱۶]
پی نوشت ها:
| ۱. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹
۲. ترجمه مفردات، ج۴، ۱۷۶ ۳. فرهنگ ابجدى، متن ۶۵ ۴. ارشاد القلوب-ترجمه سلگى، ج۱ ، ص ۳۵۷ ۵. امالى شیخ صدوق- ترجمه کمرهاى، مجلس ششم، ص ۲۱ ۶. امالى شیخ مفید-ترجمه استادولى، ص۲۱۱ ۷. آداب معاشرت-ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۱ ص ۳۱ ۸. همان،ص ۱۴ |
۹. الآداب الدینیه للخزانه المعینیه با ترجمه عابدى،ص ۳۰۲
۱۰. ارشاد القلوب-ترجمه سلگى، ج۱، ص ۱۹۰ ۱۱. آداب معاشرت-ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج۱، ص ۶۵ ۱۲. ارشاد القلوب-ترجمه سلگى، ج۲، ص ۲۱۷ و ۲۱۸ ۱۳. آداب معاشرت-ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۱، ص ۱۴۶ ۱۴. ثواب الاعمال- ترجمه انصارى، ص۵۷۳ ۱۵. الحدیت-روایات تربیتى، ج۱، ص۹۲ ۱۶. تحف العقول-ترجمه جعفرى، ص ۵۰ |
مهدی صفری
بخش اخلاق و عرفان اسلامی
منبع: سایت تبیان