شب قدر از منظر بزرگان

شب قدر، شبی‌ست با فضیلت‌تر از هزار شب. شبی که  ملائلکه خدا از آسمان به زمین فرود می‌آیند و مقدرات یک ساله‌ی آدمی تعیین می‌شود.

شب قدر، شب نزول قرآن، این کلام الهی است و معصومین(ع) و اولیای الهی برای بدست آوردن معرفت حقیقی و شهودی، این شب را تا به صبح به احیا و شب زنده‌داری می‌گذراندند تا به قول حافظ شیرازی به آن برات حقیقی دست یابند:

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی              آن شب قدر که این تازه براتم دادند

در این مقاله برآنیم تا به بررسی جایگاه این شب عزیز در کلام معصومین(ع) و بزرگان بپردازیم:

حضرت امام خمینی(ره) در مورد فضیلت ماه رمضان و ارزش شب‌های قدر و وجه تسمیه این شب به شب قدر می‌فرمایند: “در وجه تسمیه لیله القدر، علما اختلافاتی کردند. بعضی برآنند که چون صاحب شرف و منزلت است و قرآن صاحب قدر به توسط ملک صاحب قدر بر رسول صاحب قدر برای امت صاحب قدر وارد شده است، لیله القدرش گویند و بعضی گفته‌اند که برای آن لیله القدر به آن گویند که تقدیر امور و آجال و ارزاق مردم در این شب می‌شود و بعضی گفته‌اند به واسطه آنکه از کثرت ملائکه زمین تنگ شود آن را قدر گویند”.[۱]

ایشان در بخش دیگری از این کتاب عرفانی خود به ذکر روایات متعددی از جمله روایتی از سید بن طاووس(ره) در کتاب شریف اقبال الاعمال در باب فضیلت این شبها و بهترین عبادات در آن می‌پردازند و می‌فرمایند: “از پیغمبر(ص) نقل است که فرمود: موسی گفت: الهی من قرب تو را می‌خواهم. فرمود: قرب من از برای کسی است که بیدار باشد در شب قدر. گفت: الهی رحمت تو را می‌خواهم. فرمود: رحمت من برای کسی است که رحم کند فقرا را در شب قدر. گفت: خدایا من گذشتن از صراط را می‌خواهم. فرمود: این برای کسی است که تصدق کند به صدقه‌ای در شب قدر. گفت: خدایا از درختان بهشت و میوه‌های آن می‌خواهم. فرمود: این برای کسی است که تسبیح کند به تسبیح‌های در شب قدر. گفتم: خدایا نجات می‌خواهم. فرمود: نجات از آتش؟ گفت: آری. فرمود: این برای کسی است که استغفار کند در شب قدر. گفت: خدایا رضای تو را می‌خواهم. فرمود: خشنودی من از برای کسی است که دو رکعت نماز بخواند در شب قدر.[۲]

رهبر معظم انقلاب نیز در بیاناتی در باب جایگاه ویژه شب قدر می‌فرمایند: “در ماه رمضان در همه روزها و شبها، دلهایتان را هر چه می‌توانید با ذکر الهی نورانی‌تر کنید تا برای ورود در ساحت مقدس لیله القدر آماده شوید که: لیله القدر خیر من الف شهر، تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر. شبی که فرشتگان، زمین را به آسمان متصل می‌‌کنند، دلها را نور باران و محیط زندگی را با نور فضل الهی منور می‌کنند. شب سلم و سلامت معنوی؛ سلام هی حتی مطلع الفجر. شب سلامت دلها و جانها، شب شفای بیماری‌های اخلاقی، بیماری‌های معنوی، بیماری‌های مادی و بیماری‌های عمومی و اجتماعی که امروز متاسفانه دامان بسیاری از ملت‌های جهان از جمله ملت‌های مسلمان را گرفته است. سلامتی از همه اینها در شب قدر ممکن و میسر است به شرطی که با آمادگی وارد شب قدر شوید”.[۳]

جمال الحق، حضرت آیه الله پهلوانی(ره) هم در این زمینه می‌فرمایند: “ممکن است بنده‌ای هزاران شب از هزاران ماه را برای عبادت و توجه به خدا برخیزد ولی به ثمره‌ای که غرض غایی خلقت بیشتر از آن حاصل می‌شود نایل نگردد، ولی در یک شب قدر آن بهره نصیبش گردد. از این روست که یک شب ماه رمضان بر شبهای هزار ماه فضیلت داده شده است”.[۴]

در روایات بسیاری آمده است که ائمه(ع) به شب زنده‌داری و احیای شبهای قدر توجه بسیاری داشته‌ و آن را به واصحاب و یاران خود نیز سفارش کرده‌اند.

پیامبر اکرم(ص) نه تنها در شب قدر بیدار بود بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان کاملا بستر خواب را جمع می‌کرد و به عبادت می‌پرداخت. حضرت علی(ع) در این‌باره می‌فرمایند: “رسول خدا(ص) این چنین بود که رخت خواب خویش را جمع می‌کرد و کمر(همت برای عبادت) را در دهه آخر از ماه رمضان محکم می‌بست و همیشه اینگونه بود که اهل و عیالش را در شب بیست و سوم بیدار نگه می‌داشت و بر روی خواب رفتگان در آن شب آب می‌پاشید( تا از درک شب قدر و درک شب زنده‌داری محروم نشوند).”[۵]

همچنین در روایات آمده است که آن حضرت و یارانش و دیگر معصومان(ع) در سخت‌ترین شرایط نماز جماعت شب قدر را ترک نمی‌کردند. حضرت علی(ع) می‌فرماید: “شب بیست و سوم در عین حالی که باران شدیدی آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود رسول خدا(ص) ما را به نماز وا داشت. آنگاه فرمود: رسول خدا(ص) با ما نماز جماعت خواند در حالی که نوک بینی حضرت در گل فرو رفته
بود”.[۶]

روش فاطمه زهرا(س) در این زمینه به این شکل بود که نمی‌گذاشت در شب بیست و سوم هیچ فردی از افراد خانواده‌اش به خواب روند و به آنها غذای کمی می‌داد و از آنها می‌خواست در طول روز استراحت کنند تا اینکه بتوانند این شب را بیدار بمانند و می‌فرمود: “محروم کسی است که از خیر و برکت این شب محروم شود”.[۷]

حاج شیخ عباس قمی نیز نقل کرده است که امام باقر(ع) در شب بیست و یکم و شب بیست و سوم تا نیمه شب دعا می‌خواند و آنگاه به نماز می‌پرداخت.[۸]

امام حسن عسکری (ع) هم، چون پدران خود، اهل مناجاتهای طولانی و شب زنده‌داری در طول سال و مخصوصا در شب قدر بود و به شیعیان خود نیز این اعمال را اکید سفارش می‌کرد[۹] و می‌فرمود: “بیداری در شب بیست و سوم را از دست ندهید”.[۱۰]

در روایات آمده است که  یک بار در دهه آخر ماه رمضان، امام صادق(ع) بیماری شدیدی داشت اما با این وجود دستور داد تا او را به مسجد پیامبر(ص) ببرند و ایشان با همان حال، شب بیست و سوم ماه رمضان را تا صبح در آنجا ماند.[۱۱]

حضرت آیه الله بهجت(ره) در بیانی با تأکید به شب زنده‌داری لیالی قدر می‌فرمایند: “بسیاری از بزرگان، شب‌های ماه رمضان را بیدار می‌ماندند و نمی‌خوابیدند. هر چند در نظر ما تقریبا واضح است که شب بیست و سوم ماه رمضان، شب قدر است ولی اول ماه باید قدری دقت شود که اول ماه دقیقا تشخیص داده شود. مرحوم( آیه الله علامه) آقای طباطبایی هم همین‌طور بود و شب‌های ماه رمضان بیدار بود”.[۱۲]

علامه طباطبایی(ره) در معنای قدر می‌فرمایند: “ظاهر آن است که مراد از قدر، تقدیر و اندازه‌گیری است. خداوند در آن شب حوادث یک سال را مقدر می‌کند. از قبیل حیات، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت”.[۱۳]

رهبر معظم انقلاب نیز می‌فرمایند: “در حقیقت از شب قدر، انسان مؤمن روزه‌دار، سال نویی را آغاز می‌کند. درشب قدر تقدیر او در دوران سال برای او از سوی کاتبان الهی نوشته می‌شود. انسان وارد یک سال نو، مرحله نو و درواقع یک حیات نو و ولادت نوی می‌شود.[۱۴]

شب قدر، شب دعا و اظهار نیاز بر درگاه الهی است. شبی که درهای رحمت به روی بندگان گشوده شده و دعای ایشان به استجابت نزدیکتر است.

رهبر معظم انقلاب در سخنانی در باب اهمیت دعا و طلب مغفرت در شب قدر می‌فرمایند: “امشب را که شب قدر است، قدر بدانید. دعا، تضرع، توبه و انابه و توجه به پروردگار جزو وظایف همه ماست. مشکلات عمومی مسلمین، مشکلات کشور، مشکلات شخصی‌تان و مشکلات دوستان و برادرانتان را با خدای خودتان مطرح کنید. از خدای متعال توجه بخواهید. از خدای متعال مغفرت بخواهید. از خدای متعال انابه و حال و توجه بخواهید. امشب را قدر بدانید. شب بسیار مهمی است. شب بسیار عزیزی است. به ولی عصر ارواحنا فداه توجه کنید. به در خانه خدا در مسجد بروید و به برکت امام زمان(عج) از خدای متعال خواسته‌هایتان را بگیرید”.[۱۵]

ایشان همچنین در سخنان دیگری فرمودند: “شب قدر فرصتی برای مغفرت و عذرخواهی است. از خدای متعال عذرخواهی کنید. حال که خدای متعال به من و شما میدان داده است که به سوی او برگردیم طلب مغفرت کنیم و از او معذرت بخواهیم، این کار را بکنیم والا روزی خواهد آمد که خدای متعال به مجرمین بفرماید: لا یؤذن لهم فیعتذرون”.[۱۶]

جمال الحق، مرحوم آیه الله پهلوانی(ره) در زمینه طلب رزق حقیقی در این شب مبارک می‌فرمایند: “مراد از روزی این ماه، رزق ظاهری نسبت به تمام احتیاجات مادی، یا روزی‌ها و ثوابهای اخروی یا مشاهدات و تجلیات اسمایی و صفاتی و ذاتی حضرت حق سبحانه می‌باشد و البته مانعی ندارد که همه این امور خواسته شده باشد. زیرا این درخواستها در ماه شریفی تقاضا شده که شبی در آن است که همه مقدرات بندگان در آن تعیین می‌شود و از این رو بندگان نباید از درخواست تمام مصالح اهری و معنوی خویش غفلت بورزند”.[۱۷]

سیدبن طاووس(ره) نیز به دعا در این شب مبارک سفارش کرده و فرموده است: “دعا کردن در شب قدر برای هدایت کفار، اعظم از دعا برای مسلمانان و اقرب به استجابت است”.[۱۸]

یکی از سفارشات اولیای الهی در شب قدر، تحصیل علم است. حضرت آیه الله جوادی آملی در کتاب حکمت عبادات در این زمینه می‌نویسد: “در شب‌های قدر چیزی بهتر از فراگیری علوم الهی، گفتن و شنیدن معارف دین نیست. تشکیل یا شرکت در برنامه‌هایی مانند جلسه تفسیر یا حدیث یا احکام، که خود سعادت و توفیقی است و اگر چنین برنامه‌ای نداشت، امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد و اگر نتوانست لااقل ذکر بگوید”.
ایشان در ادامه می‌نویسد: “یکی از بهترین و مهمترین کتابهای فقه امامیه، کتاب جواهرات است که مؤلف بزرگوارش در طی سی سال آن را نوشت. در پایان این کتاب مرقوم فرموده که خدای متعال چنین مقرر کرد تا امشب که شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان است این کتاب به پایان برسد. شب بیست و سوم که از تمام شبهای ماه مبارک رمضان و از شب بیست و یکم و نوزدهم نیز افضل است این فقیه نامور مشغول نوشتن کتاب فقه بوده است”.

برگرفته از سایت راسخون