در فضیلت شب نیمه شعبان

شب نیمه‌ی شعبان، شبی است که اولین و آخرین امید پیامبران و اولیای الهی و منجی عالم بشریت، حضرت ولی عصر(عج) متولد شد. شبی که بزرگان دین آن را با دعا و نیایش صبح می‌کردند و منتظران حضرت را به احیای این شب بزرگ سفارش می‌نمودند.

علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: “تعجب می‌کنم از کسی که چهار شب از سال را به بی‌تفاوتی می‌گذراند. آن چهار شب عبارتند از: عید فطر، عید قربان، شب نیمه شعبان و اولین شب از ماه رجب”.[۱]

یکی از اسامی این شب مبارک، “برات” است. برات به معنای حواله، سند و نوشته‌ای است که به کسی می‌دهند تا به استناد آن پول یا هر چیز دیگر را از دیگران بگیرد. به حواله معنوی نیز برات می‌گویند و از آنجا که در شب نیمه شعبان خداوند برات آزادی از جهنم را به بندگان خود می‌بخشد به این شب، شب برات گفته می‌شود.[۲]

شب نیمه‌ی شعبان شبی است که جبرئیل امین، پیامبر(ص) را از خواب بیدار کرد و ایشان را به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود.[۳]

پیامبر(ص) خود در این باره می‌فرمایند: “شب نیمه شعبان در خواب دیدم جبرئیل بر من نازل شد و فرمود: ای محمد! در چنین شبی خوابیده‌ای؟ گفتم: این شب چه شبی است؟ فرمود: برخیز!. مرا بلند کرد و به بقیع برد و سپس فرمود: سرت را بلند کن. زیرا در این شب درهای رحمت خدا در آسمان به روی بندگان باز است. همچنین درِ رضوان، درِ آمرزش، درِ فضل، درِ توبه، درِ نعمت، درِ جود و سخاوت و درِ احسان باز است. خداوند به عدد پشم‌ها و موهای چرندگان در این شب، گنهکاران را آزاد می‌کند. پایان عمرها در این شب تعیین می‌گردد، رزق‌های یک سال در این شب تقسیم می‌شود و حوادث یک سال در این شب معین می‌گردد. ای محمد! کسی که این شب را با تکبیر و تسبیح و تهلیل و دعا و نماز و قرائت قرآن و اطاعت و خضوع و استغفار به سر برد بهشت منزل و سرای اوست و خداوند گناهان گذشته و آینده‌اش را می‌آمرزد. ای محمد! این شب را احیا بگیر و به امت خود دستور بده آنها نیز این شب را احیا بدارند و با عمل به سوی خدا تقرب جویند چرا که این شب، شب شریفی است”.[۴]

یکی از همسران ایشان نیز از عبادت خاص و سجده‌های طولانی و متعدد پیامبر(ص) در شب نیمه شعبان خبر داده است.[۵]

با توجه به روایات بالا، شب نیمه‌شعبان، ویژگی‌های بسیار و مهمی دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

امام صادق(ع) می‌فرمایند: “همان طور که خداوند به پیامبر(ص)، شب قدر را مرحمت فرمود، به ما اهل بیت(ع) نیز نیمه شعبان را عطا کرد”.[۶]

در روایت دیگری حضرت می‌فرمایند: “شب نیمه شعبان بهترین شب بعد از شب قدر است و خواندن دو رکعت نماز در شب نیمه شعبان بعد از نماز عشا مستحب است: در رکعت اول بعد از حمد، سوره کافرون و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره توحید خوانده شود”.[۷]

در فضیلت این شب همین بس که امام باقر(ع) در وصف آن می‌فرمایند: “با فضیلت‌ترین شب پس از لیله القدر شب نیمه شعبان است که خدواند در این شب فضل خویش را بر بندگانش ارزانی می‌دارد و با منّ و کرم خود آنان را می‌آمرزد. پس برای نزدیکی به خدای سبحان در این شب بکوشید چون خداوند سوگند یاد کرده است که هیچ سائلی را تا وقتی که امر ناپسند و گناهی نخواسته است محروم نگرداند”.[۸]

شب میلاد امام زمان(عج)، شب بخشش و آمرزش تمام انسانها( به غیر از مشرک، قمار باز، فرد قطع رحم کرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار می‌ورزد) است[۱۱] و خداوند در این شب عزیز، به اندازه موی گوسفندان قبیله بنی کعب بندگانش را می‌آمرزد.[۱۲]

در روایات آمده است که هرکس این شب را با گفتن تکبیر، تسبیح، تهلیل، دعا، نماز، قرائت قرآن و استغفار سپری کند بهشت جایگاه او خواهد بود و گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده می‌شود.[۱۳] همچنین خداوند فرشته‌ای را در این شب نازل می‌کند که از غروب خورشید تا طلوع فجر ندا می‌دهد: آیا توبه کننده‌ای هست که او را بیامرزم؟[۱۴]

رسول خدا(ص) می‌فرمایند: “هر که در شب نیمه شعبان صد رکعت نماز با هزار قل هو الله احد بخواند، روزی که قلبها می‌میرند قلب او نمی‌میرد و تا نمرده است صد فرشته را خواهد دید که خیال او را از بیم عذاب الهی آسوده می‌کنند به این ترتیب که سی ملک از آنها به او نوید بهشت می‌دهند، سی ملک دیگر او را از شیطان حفظ می‌کنند، سی ملک دیگر روز و شب برای او طلب بخشش می‌کنند و ده تای آخر هم او را در برابر مکر و حیله حیله‌گران و مکاران یاری می‌کنند.[۱۵]

امام کاظم(ع) به نقل از پدرشان امام صادق(ع)  می‌فرماید که: ” امیرالمؤمنین(ع) فرمود: مرا شاد و خشنود می‌کند مردی که خود را در طول سال و در چهار شب فارغ می‌کند:  شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و اولین شب از ماه رجب”.[۱۸]

امام صادق(ع) در بیانی می‌فرمایند: “من دوست دارم هر عمل صالحی را که انجام می‌دهم آنقدر در آن مداومت داشته باشم تا روحم به آن عادت کند. از این رو اگر به دلایلی عمل مستحبی را انجام ندادم در این فرصت آن را به جا می‌آورم تا نفسم به آن عادت کند. برترین عمل نزد خداوند متعال عملی است که بر آن مداومت شود. تمام اعمال یک هفته، در هر پنج شنبه، و تمام اعمال یک ماه، در اول ماه بعد و اعمال یک سال، در نیمه شعبان به خدمت ولی عصر آن زمان عرضه می‌شود. پس اگر می‌خواهی عملی را به نفست عادت دهی آن را یک سال ادامه بده”.[۱۹]

در آموزه‌های دینی ما شب زنده داری بسیار مورد تأکید بوده و معمولا تعبیری است که اهل بیت(ع) آن را آموزش داده‌اند.

نمونه بارز احیا و شب زنده‌داری، احیای شب قدر است که طبق روایات اهل بیت(ع)،  به بیدار ماندن در این شب توصیه و سفارش اکید شده است.

یکی از اعمال شب نیمه‌ شعبان، شب زنده‌داری و دعا و نیایش است. چرا که این امر تأثیری شگرف و عمیق در تکامل و سعادت انسان دارد.

پیامبر(ص) می‌فرمایند: “کسی که شب عید فطر و قربان و شب نیمه شعبان را به احیا بگذراند روزی که قلبها می‌میرند قلب او نمی‌میرد”.[۲۰]

کسی که دوست دارد پیامبران الهی را از نزدیک ملاقات کند، باید در شب نیمه شعبان حرم حسین بن علی(ع) را زیارت کند. چرا که در چنین روزی ارواح پیامبران از خداوند متعال اجازه می‌گیرند تا به زیارت حسین(ع) مشرف شوند که خداوند متعال هم به آنها اجازه می‌دهد.[۲۱]

در شب نیمه شعبان هاتفی از افق اعلی خطاب به زائر حسین بن علی(ع) ندا می‌دهد که: ای زائران قبر حسین(ع)! شما در حالی به شهر و دیار خود برمی‌گردید که مورد بخشش الهی قرار گرفته‌اید و ثواب و اجر این زیارت شما را خداوند متعال و پیامبرش به عهده گرفتند.[۲۲]

در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که: “اگر کسی در یکی از این سه شب، قبر حسین بن علی(ع) را زیارت کند خداوند متعال گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد. راوی عرض کرد: فدایت شوم این سه شب کدام شب‌ها هستند؟ امام فرمودند: شب عید فطر، شب عید قربان و شب نیمه شعبان”.[۲۳]

علی بن حسن فضال می‌گوید: “پدرم گفت که در مورد نیمه شعبان از امام رضا(ع) سؤال کردم که در این شب نماز خاصی واجب شده است؟ حضرت فرمود: این شب عمل واجبی ندارد اما اگر دوست داشتی عمل مستحبی را به جای آوری نماز جعفر طیار بخوان و در آن بسیار ذکر خدا بگو و دعا نما. زیرا پدرم مرتب می‌فرمود که دعا در این شب مستجاب است”.[۲۴]

در روایتی از امام کاظم(ع) در باب نماز جعفر طیار آمده است که کسی که این نماز را بخواند، اگر گناه او به عدد ریگهای بیابان باشد خداوند همه آن را می‌بخشد.[۲۵]

از اعمال سفارش شده در این شب، خواندن دعای کمیل در سجده است.

کمیل از یاران امیرالمؤمنین علی(ع) می‌گوید: “روزی همراه مولایم امام علی(ع) در مسجد بصره همراه تعدادی از اصحاب حضرت نشسته بودیم. بعضی از اصحاب از معنای آیه فیها یفرق کل امر حکیم سؤال کردند. امام علی(ع) فرمودند: مراد شب نیمه شعبان است. هیچ بنده‌ای نیست که آن شب را احیا بدارد و دعای حضرت خضر(کمیل) را بخواند مگر آنکه خداوند دعای او را اجابت می‌کند. وقتی حضرت به منزل بازگشتند شبانه به منزل ایشان رفتم و در زدم. حضرت فرمودند: ای کمیل! به چه منظور آمدی؟ عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! برای یادگیری دعای حضرت خضر آمده‌ام. حضرت فرمودند: بنشین. زمانی که این دعا را حفظ کردی پس آن را در هر شب جمعه و یا در سال یک بار و یا در عمرت یک بار بخوان که خداوند تو را کفایت می‌کند و روزی می‌دهد و هرگز از مغفرت او محروم نمی‌شوی”.[۲۶]