بسم الله الرحمن الرحیم
در فرهنگ دینی، با سه واژهٔ دعا و ندا و نجوا برخورد زیادی داریم که مناسب است فرق این سه واژه و جایگاه آنها در سیر الی الله تبیین شود.
دعا دارای معنا و مفهوم عام و گستردهای است که هر خواندنی را که عبد نسبت به حضرت حق جلّجلاله دارد شامل میشود، چه او را از نزدیک بخوانیم، چه از دور، چه آهسته او را بخوانیم و صدا بزنیم، چه بلند بخوانیم و فریاد بزنیم. به همه این خواندنها و صدا زدنها دعا میگویند.
ندا به آن خواندن و صدایی گفته میشود که بلند و فریادگونه باشد، حتی اگر نزدیک هم باشد، انگیزهٔ خاصی چون تخلیه روحی و روانی و آرام گرفتن و خلاصی از بلا و مصیبتی که به آن گرفتار شده سبب میشود که صدای خود را بلند کند و فریاد بزند، چنین خواندن و صدا زدنی را ندا میگویند.
نجوا به معنای گفتگوی سرّی و پنهانی و سخن گفتن خصوصی میباشد و مناجات، آن است که کسی در خلوت با محبوبش بوده و رازداری و رازگویی میکند و مطلب سرّی با او در میان میگذارد و آرام و آهسته او را میخواند.
پس دعا و ندا و نجوا از نظر مفهوم، مترادف نیستند و دعا اعم از ندا و نجوا میباشد و نسبت بین مفهوم دعا و مفهوم ندا و نجوا،عموم و خصوص مطلق است و جامع ندا و نجوا، دعا میباشد.
نجوا رازی است میان دو یا چند نفر که با یکدیگر آهسته سخن میگویند بهگونهای که دیگران نشنوند.
پس اگر انسان کسی را با صدای بلند بخواند «منادات» گویند و چنانچه آرام و آهسته سخن بگوید «مناجات» گفته میشود.
طبع گفتگوهای محبتآمیز و عاشقانه آن است که آهسته و خصوصی و سرّی و پنهانی و مناجاتگونه باشد، نه بلند و فریادگونه و مناداتگونه؛ لذا گفتهاند که میان عاشق و معشوق سرّ و رمزی برقرار است.
شیخ صدوق(قدس سرّه) در کتاب گرانسنگ «توحید» روایتی را از حضرت رضا(علیه السّلام) نقل کرده که آن حضرت از پدران خود نقل نموده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:
حضرت موسی بن عمران علی نبیّنا و آله و علیه الصلاه و السلام با پروردگار خود مناجات میکرد.
عرض کرد: بارالها! آیا تو از من دوری که تو را به آواز بخوانم یا نزدیکی تا با تو پنهانی راز دل بگویم؟
پس خداوند جلّجلاله به او فرمود:
من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند؛
«إِنَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ لَمَّا نَاجَى رَبَّهُ قَالَ یا رَبِّ أَ بَعِیدٌ أَنْتَ مِنِّی فَأُنَادِیَکَ أَمْ قَرِیبٌ فَأُنَاجِیَکَ فَأَوْحَى اللَّهُ جَلَّ جَلَالُه إِلَیْهِ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنی».
در رابطه با غرض حضرت موسی(علیه السلام) از این سؤال، محدث محقق، مرحوم علامه مجلسی(قدس سرّه) میفرماید:
گویا غرض حضرت موسی(علیه السلام) از این سؤال این بوده که آداب دعا را سؤال کند، با علمش به اینکه حقتعالی اقرب است به ما از حبل ورید به احاطهٔ علمی و قدرت و علیّت، یعنی آیا دوست داری مناجات کنم تو را چنانکه نزدیک مناجات میکند یا صدا زنم تو را چنانکه بعید صدا میزند؟
و به عبارت دیگر، وقتی به سوی تو نظر میکنم تو از هر نزدیکی نزدیکتری و وقتی به سوی خود نظر میکنم خود را در غایت دوری میبینم، پس نمیدانم در دعا حال تو را ملاحظه کنم یا حال خود را».
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وعَجِّلْ فَرَجَهُمْ