اعمال روز یازدهم ماه مبارک رمضان
دعای روز یازدهم ماه رمضان
اللهمّ حَبّبْ الیّ فیهِ الإحْسانَ، و کَرّهْ الیّ فیهِ الفُسوقَ و العِصْیانَ، و حَرّمْ علیّ فیهِ السّخَطَ و النّیرانَ، بِعَوْنِکَ یا غیاثَ المُسْتغیثین.
خدایا دوست گردان به من در این روز نیکی را، و نـاپسند بدار در این روز فسق و نافرمانی را، و حرام کن بر من در آن خشم و سوزندگی را، به یاریت ای دادرس داد خواهان.
صوت:
شرح فرازهای دعا
اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَیَّ فِیهِ الْإِحْسَانَ
خدایا کاری کن که خوبی‌ها را دوست داشته باشم و از بدی‌ها بدم بیاید و عبادت و انجام هر کار خوبی نزد من محبوب باشد. این دعای خیلی خوبی است که انسان طوری باشد از کار خوب لذت برد. اگر خواستیم کار خوبی انجام بدهیم مخفیانه انجام دهیم و قصد قربت داشته باشیم .طوری زندگی کنیم که آبروی کسی را نریزیم . در احسان، اهل ریاکاری نباشیم. که اگر این‌گونه بودیم در قیامت برای ما اجر و پاداشی نیست .
اجناس خوب و اعلاء صدقه بدهیم
جنس خوب صدقه بدهیم ؛ اگر متمکن هستیم جنس اعلاء را برای صدقه و خیرات کنار بگذاریم .بهترین خوبی‌ها این است که آدمی به فامیل فقیر کمک کند، بعضی‌ها به فامیل کمک نمی‌کنند .حتی مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (رحمه الله) احتیاط می‌کردند و می‌گفتند: اگر در شهرتان مستحق وجود دارد ؛ اشکال دارد که فطریه را به شهرهای دیگر بفرستید .در حدیث وارد شده است : « خَیرُکُم مَن اَطعَم الطَعام » (۱) بهترین شماها کسانی هستند که اطعام طعام می‌کنند؛ غذا درست می‌کند و به دیگران اطعام می‌دهد.
احسان و نیکوکاری
همان طور که در آیات و روایات موجود می‌باشد هر عمل نیکویی را که انسان انجام می‌دهد از آن به احسان و نیکوکاری تعبیر می‌گردد که دو قسم دارد: احسان در راه رضای خدا و احسان برای ریا و جلب توجه مردم.
احسان برای رضای خدا
اگر انسانی عمل نیکی را انجام دهد و هدفش از انجام آن عمل فقط جلب رضایت خداوند قادر و متعال باشد آنگاه است که می‌گوییم آن عمل نیک، احسان برای رضای خداوند بوده است.
خداوند (عزوجل) در قرآن می‌فرماید: ” وَ أَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمحْسِنِینَ “(۲) یعنی ” و در راه خدا انفاق کنید و با دستانتان خودتان را به هلاکت نیندازید و احسان و نیکوکاری کنید که همانا خداوند نیکوکاران را دوست دارد .”
این آیه نشان دهنده آن است که انفاق عمل نیکویی است که انسان را از هلاکت نجات بخشد و این در صورتی است که این احسان جزء ” وَمَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ “(۳) باشد. که آنگاه است که خداوند در قرآن می‌فرماید: ” بَلی مَن أسلَمَ وَجهَهُ لِلّهِ وَ هُوَ مُحسِنٌ فَلَهُ أجرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَ لاخَوفٌ عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنونَ “(۴) یعنی ” آری، کسی که تسلیم حکم خداوند گردید و نیکوکار گشت پس (مسلم است که) اجرش نزد خداوند بزرگ خواهد بود و او را هیچ خوف و اندیشه و هیچ حزن و اندوهی (در دنیا و آخرت) نخواهد بود.”
احسان برای ریا و جلب توجه مردم
اگر انسانی عمل نیکی را که در ظاهر خداپسندانه است انجام دهد و هدفش جلب توجه مردم باشد، آنگاه است که ؛
اولاً: در انجام آن عمل نیک برای خداوند شریک قائل شده است .
ثانیاً: عمل او ریا بوده و هیچ اجر و پاداش از طرف خداوند برای آن عمل نمی‌باشد چرا که این‌گونه افراد از یاران و هم قرینان شیطانند، که اگر در این مورد نیز انفاق را در نظر بگیریم خداوند در قرآن می‌فرماید: ” وَالَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَـاء النَّاسِ وَلاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَ مَن یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِینًا فَسَاء قِرِینًا “(۵) یعنی ” آنان که اموال خود را به قصد ریا و خودنمایی انفاق می‌کنند و به خدا و روز قیامت ایمان نمی‌آورند (ایشان یاران شیطانند) و هر که را شیطان یار اوست بسیار بدیاری خواهد داشت”…
منظور از حبب الی فیه الاحسان چیست؟
همان‌طور که در قرآن آمده است ”إنَّ اللهَ یُحِبُ المُحسنین”(۶) یعنی ”به درستی که خداوند احسان کنندگان را دوست دارد” که با توجه به این آیه انسان برای اینکه محبوب پروردگار خویش گردد از خدای خویش می‌خواهد که احسان و نیکوکاری را محبوب او گرداند که ما نیز در این روز از خداوند می‌خواهیم که حب احسان و نیکوکاری در راه رضایش را نصیب ما گرداند .
وَ کَرِّهْ إِلَیَّ فِیهِ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیَانَ
خدایا من را طوری قرار بده که از فسق و معصیت بیزار بشوم و از گناه کردن بدم بیاید .
فسوق و العصیان چیست؟
هرگاه انسان عملی را بر خلاف دستورات الهی انجام دهد آنگاه است که گویند او عصیان پروردگار خویش را نموده است یعنی سرپیچی از دستور پروردگار خویش نموده است که اگر انسان به این عمل خویش یعنی معصیت پروردگار اصرار ورزیده و ادامه دهد آنگاه است که او را فاسق نامند چرا که او دائماً به معصیت ذات اقدس الهی مشغول بوده است.
خداوند در قرآن می‌فرماید : ”وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ”(۷) یعنی ”خداوند کفر و فسوق و معصیت را در نظرتان زشت و منفور ساخت و اینان به حقیقت اهل صواب و هدایتند که از این آیه در می‌یابیم که اگر خداوند در نظر انسانی گناه و معصیت و هر عمل ناپسندی را زشت و منفور سازد آنگاه است که آن انسان به حقیقت هدایت یافته و به مسیر سعادت دست خواهد یافت .
وَ حَرِّمْ عَلَیَّ فِیهِ السَّخَطَ وَ النِّیرَانَ
خدایا غضب و آتش خودت را بر من حرام کن .
ترس از عذاب الهی
خداوند عزوجل در قرآن می‌فرماید: ” واتقوا الله و اعلموا ان الله شدید العقاب “؛ و از خداوند بترسید (و تقوای او را پیشه کنید) و بدانید به درستی که خداوند سخت عذاب است .
که این عذاب و عقاب الهی برای کسانی می‌باشد که به معصیت و نافرمانی ذات اقدس او مشغولند به طوری که شکرگزار نعمت‌های خداوند نبوده و خداوند از آنان راضی نمی‌باشد چنانچه خداوند متعال در قرآن در مورد دلیل عذاب بندگان خویش می‌فرمایند : ” مَّا یَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَ آمَنتُمْ وَ کَانَ اللّهُ شَاکِرًا عَلِیمًا “(۸) ؛اگر شما از لطف خداوند شکرگزار باشید و به او ایمان آوردید خداوند چه غرضی دارد که شما را عذاب کند؟ که خداوند در مقابل نعمت، شکر شما را می‌پذیرد و عملش به صلاح خلق احاطه دارد .
پس با توجه به این آیه کسانی از عذاب الهی در امانند و آتش دوزخ بر آنان حرام است که تقوای الهی پیشه نموده و از معاصی و نافرمانی از دستورات او بپرهیزند.
بِعَوْنِکَ
خدایا همه این دعاها را از تو خواستم ولی تا خودت کمک نکنی من نمی‌توانم به این امور متخلق بشوم و بدون یاری تو این مسائل محقق نمی‌شوند. در روایت آمده است : اگر شما یک قدم به سوی او بر داری خداوند هروله کنان به سوی تو می‌دود لذا نا امید هم نباشیم .ولی باید یک قدم به سوی او برداریم تا امدادهای الهی را ببینیم .
یَا غِیَاثَ الْمُسْتَغِیثِین
ای خدایی که هر کسی که به تو بگوید الهی پناهم بده تو پناهش می‌دهی.
نماز شب دوازدهم ماه رمضان
از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است:
فَمَنْ صَلَّى فِی اللَّیْلَهِ الثَّانِی عَشْرَهَ ثَمَانٍ بِالْحَمْدِ [الفاتحه] وَ الْقَدْرِ ثَلَاثِینَ مَرَّهً أُعْطِیَ ثَوَابَ الشَّاکِرِینَ وَ کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ مِنَ الصَّابِرِینَ
هر کس در شب دوازدهم ماه رمضان، این نماز را بخواند، هشت رکعت در هر رکعت یک بار سوره حمد و سی بار سوره قدر را قرائت کند، خداوند به او پاداش شکر گزاران را عطا می کند و در روز قیامت از جمله صابران خواهد بود.
توصیه معنوی
برنامه ماه مبارک رمضان برنامه تزکیه نفس است، برنامه اصلاح معایب و رفع نواقص است، برنامه تسلط عقل و ایمان و اراده بر شهوات نفسانى است، برنامه دعاست، برنامه پرستش حق است، برنامه پرواز به سوى خداست، برنامه ترقى دادن روح است، برنامه رقاء دادن روح است.
اگر بنا باشد که ماه مبارک بیاید و انسان سى روز گرسنگى و تشنگى و بىخوابى بکشد و مثلًا شب‌ها تا دیروقت بیدار باشد و به این مجلس و آن مجلس برود، و بعد هم عید فطر بیاید و با روز آخر شعبان یک ذره هم فرق نکرده باشد، چنین روزهاى براى انسان اثر ندارد. اسلام که نمىخواهد مردم بىجهت دهانشان را ببندند، بلکه با روزه گرفتن قرار است که انسان‌ها اصلاح شوند.
چرا در روایات ما آمده است که بسیارى از روزه داران هستند که حظ و بهره آن‌ها از روزه جز گرسنگى چیزى نیست؟ بستن دهان از غذاى حلال براى این است که انسان در آن سى روز تمرین کند که زبان خود را از گفتار حرام ببندد، غیبت نکند، دروغ نگوید، فحش ندهد.
این از همان امور معنوى و باطنى و ملکوتى است: زنى آمد خدمت پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله در حالى که روزه داشت. رسول اکرم شیر یا چیز دیگرى به او تعارف کرد و فرمود: بگیر و بخور. گفت: یا رسول اللَّه! روزه دارم. فرمود: نه، روزه ندارى؛ بگیر و بخور. گفت: نه یا رسول اللَّه! روزه دارم.
باز رسول اکرم اصرار کرد که بخور. گفت: نه، روزه دارم، واقعاً روزه دارم (چون به حساب خودش واقعاً روزه داشت، ولى روزه ظاهرى مثل روزههاى ما). فرمود: تو چگونه روزه دارى، حال آنکه گوشت برادر- یا خواهر- مؤمنت را یک ساعت پیش خوردى (غیبت کردى)؟ مىخواهی الآن به خودت ارائه دهم که تو گوشت خوردهاى؟ قى کن! یکدفعه قى کرد و لختههاى گوشت از دهانش بیرون آمد. انسان روزه بگیرد و غیبت کند، یعنى دهان جسم خودش را از غذاى حلال ببندد و دهان روح خود را براى غذاى حرام باز کند.
چرا به ما گفتهاند یک دروغ که انسان بگوید تعفّنى از دهان او بلند مىشود که تا هفت آسمان ، فرشتگان را متأذّى مىکند؟ آنوقت مىگویند چرا انسان وقتى در جهنم است، این قدر جهنم عفونت دارد؟! عفونت جهنم همین عفونت‌هایى است که ما خودمان در دنیا ایجاد کردهایم، همین دروغ‌هایى است که خودمان مىگوییم. دشنام دادن و همْز و لمْز کردن هم همینطور است.
تهمت زدن سرور همه این‌هاست، چون تهمت زدن هم [رذیلت] دروغ گفتن را دارد و هم [رذیلت] غیبت کردن را. چون آدمى که غیبت مىکند، راست مىگوید و بدگویى مىکند و آدمى که دروغ مىگوید، دروغ مىگوید ولى بدگویى کسى را نمىکند، یک دروغى مىبافد و مىگوید. اما آدمى که تهمت مىزند، در آنِ واحد، هم دروغ مىگوید و هم غیبت مىکند؛ یعنى دو گناه کبیره را با یکدیگر انجام مىدهد.
[آیا صحیح است] یک ماه رمضان بر ما بگذرد که در آن ماه ما یک سلسله تهمت‌ها به یکدیگر بسته باشیم؟ ماه رمضان براى این است که مسلمین، بیشتر اجتماع کنند، عبادت‌هاى اجتماعى انجام دهند و در مساجد جمع شوند، نه اینکه ماه رمضان وسیله تفرقه قرار گیرد.چه تعبیر عجیبى دارد پیغمبر اکرم براى ماه مبارک رمضان؛ مىفرماید: دُعیتُمْ فیهِ الى ضِیافَهِ اللَّهِ.
شما در این ماه به مهمانى خدا خوانده شدهاید؛ در این ماه، خدا میزبان است و شما میهمان. پس به این مقیاس بفهمید چقدر درهاى رحمت الهى در این ماه باز است! مىدانید در رابطه میزبان و میهمان، این میزبان است که شأن مهمان را گرامى مىدارد. هر کسى وقتى مهمان یک آدم کریم شد، به دلیل این که مهمان است، میزبانْ او را گرامى مىدارد. فقط کوشش کنید که لااقل بتوانید به صورت یک مهمان بر سر سفره این میزبان وارد بشوید.
اوج معنویت ماه مبارک رمضان، شب‌هاى قدر است که نزدیک است. ما باید در طول این بیست روز لااقل کارى کرده باشیم که در این ایام و لیالى قدر (نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم) [بتوانیم به صورت یک میهمان بر سرسفره این میزبان وارد شویم.] این روزه گرفتنها، این- به خیال خودمان- زنجیر بر نفس امّاره زدنها، با طبیعت مبارزه کردنها، روحانیت را غلبه دادن بر طبیعت، ذکر زیاد کردن خدا، دعاى زیاد خواندن، تلاوت قرآن زیاد کردن، در یاد خدا زیاد بودن، این‌ها همه آمادگى است براى این که در این شب‌هاى احیاء بتوانیم مانند یک میهمان بر سر سفره رحمت خالق خودمان وارد بشویم [و در این ضیافت] شرکت کنیم؛ توبه کنیم، انابه کنیم، استغفار کنیم، از خداى متعال رحمت بخواهیم؛ سعادت بخواهیم براى خودمان، براى برادران مؤمن خودمان، براى جامعه اسلامى خودمان، اصلاح نفس خودمان را بخواهیم. عبادت اصلًا براى نورانیت است.
ما عبادت مىکنیم براى این که به وسیله عبادت و به یاد خدا بودن و غیر خدا را فراموش کردن، از این ظلمت‌ها و کدورت‌ها و تیرگی‌ها بیرون بیاییم و قلب ما به نور الهى منوّر شود.
پی‌نوشت‌ها:
۱. کافی ج : ۴ ص : ۵۰
۲. سوره بقره، آیه ۱۹۵.
۳. بقره ، ۲۶۵
۴. بقره ،۱۱۲
۵. نساء ،۳۸
۶. بقره ،۱۹۵
۷. حجرات ،۷
۸. نساء ،۱۴۷
منابع:
۱. جامعه المصطفی / شرح دعای روز یازدهم ماه مبارک رمضان
۲. سایت اهل البیت علیهم السلام / نماز شب دوازدهم ماه رمضان
۳. سایت فرارو/ روزه از دیدگاه شهید مطهری (رحمه الله)